موشک هایپرسونیک

مقدمه

موشک هایپرسونیک عنوانی است که احتمالاً این روزها در اخبار نظامی زیاد به چشمتان می‌خورد و رفته‌رفته کشورهای بیشتری به آن مجهز می‌شوند. حوزه جنگ به لطف نوآوری های تکنولوژیکی دائما در حال تغییر است. فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی (AI) و هواپیماهای بدون سرنشین نقش فزاینده‌ای در دیکته کردن اصول جنگ در عصر کنونی ایفا می‌کنند. جنگ در اوکراین، جنگ اسرائیل و حماس، و بحران دریای سرخ، همگی گواهی بر نفوذ روزافزون این فناوری ها در میدان نبرد هستند. کشورهای بیشتری به دنبال موشک هایپرسونیک هستند به این امید که بتوانند یک مزیت نظامی برای خود فراهم کنند، اما چالش‌ها همچنان وحشتناک هستند. ما در این مقاله قصد داریم با موشک‌های هایپرسونیک بیشتر آشنا شویم.

بیشتر بخوانید: هر آنچه که باید درباره موشک بالستیک بدانید!

موشک هایپرسونیک چیست؟

موشک هایپرسونیک یا مافوق صوت به موشکی می‌گویند که سریعتر از 5 ماخ یا پنج برابر سرعت صوت (330 متر بر ثانیه) حرکت می‌کند. یعنی 1.7 کیلومتر (1.05 مایل) در ثانیه یا 6174 کیلومتر (3836 مایل) در ساعت. از نظر فنی، سلاح‌های مافوق صوت از اواسط قرن بیستم وجود دارند. موشک‌های بالستیک مدت‌هاست که این سرعت‌ها را در اختیار دارند.

برخی از موشک‌های بالستیک در حال حاضر به این سرعت‌ها می‌رسند. این کلاس جدید از سلاح خود را جدا می‌کند، زیرا می‌تواند پس از فرورفتن در جو زمین مسیر تصادفی‌تری را به سمت هدف مورد نظر خود طی کند. این امر شناسایی توسط سیستم‌های راداری و انهدام توسط سپرهای دفاعی را بسیار دشوارتر می‌کند.

چیزی که کلاس نوظهور قابلیت‌های موشک هایپرسونیک امروزی را متمایز می‌کند، استفاده از بالابر آیرودینامیکی برای اجازه دادن به وسایل نقلیه ورودی مجدد برای مانور تحت پرواز هدایت شده در جو است. موشک‌های کروز هایپرسونیک نیز در ابتدا با استفاده از تقویت‌کننده موشک به سرعت مافوق صوت افزایش می‌یابند، در این مرحله آنها از یک موتور اسکرام جت تنفس‌کننده هوا استفاده می‌کنند تا در طول پرواز خود نیرو داشته باشند.

موشک هایپرسونیک بر خلاف موشک‌های بالستیک که مسیر حرکتی سهمی را به سمت هدف خود دنبال می‌کنند، انعطاف‌پذیری بیشتری در حرکت دارند و می‌توانند تغییر مسیر بدهند. سرعت بالا و حرکت‌پذیری بالای این موشک‌ها شناسایی و مهار آن را از موشک‌های مرسوم دشوارتر می‌کند. بیشتر این سلاح ها وسایل نقلیه بوست-گلاید هستند که توسط تقویت کننده‌های موشکی به سرعت‌های مافوق صوت می‌رسند و سپس صدها هزاران کیلومتر بدون نیرو سر حرکت میکنند.

هایپرسونیک‌های امروزی

همینطور که گفتیم، سلاح‌های هایپرسونیک از اواسط قرن بیستم وجود دارند. برای مثال، موشک‌های بالستیک مدت‌هاست که از این سرعت برخوردار بوده‌اند. آنچه که توانایی‌های هایپرسونیک امروزی را متمایز می‌کند این است که برخلاف موشک‌های بالستیک، HGV‌ها مسیر سهموی را به سمت هدف خود دنبال نمی‌کنند و باعث می‌شود که ورود مجدد آنها به جو زمین بسیار سریع‌تر و در ارتفاع بسیار پایین‌تر باشد.

آنها متعاقباً می‌توانند در حین اجرای مانورهای گریز پیشرفته تحت پرواز هدایت شونده به سمت هدف خود سر بخورند. علاوه بر این، HGVها می‌توانند تا هزاران کیلومتر برد داشته باشند، که به طور موثر آنها را معادل موشک‌های بالستیک قاره پیما (ICBM) می‌کند. موشک‌های کروز مافوق صوت در ارتفاعات بسیار پایین تر، معمولاً در حدود 200 فوت از سطح زمین پرواز می‌کنند و همچنین دارای قدرت مانور و سرعت بالایی هستند. در نتیجه، موشک‌های هایپرسونیک می‌توانند اکثر سیستم‌های دفاعی سنتی را دور بزنند و شناسایی آن‌ها یک چالش جدی است. برای مثال، رادارهای زمینی نمی‌توانند آنها را تا اواخر پرواز شناسایی کنند. این تهدید تنها با این واقعیت تقویت می‌شود که آنها قادر به حمل کلاهک‌های سنتی و هسته‌ای هستند.

ابتکارات و پیشرفت جهانی 2024

اگرچه چندین کشور از جمله استرالیا، ایران، هند، فرانسه، آلمان، کره جنوبی، کره شمالی و ژاپن به طور فعال در حال توسعه فناوری تسلیحات هایپرسونیک هستند، ایالات متحده (ایالات متحده آمریکا)، چین و روسیه بیشترین پیشرفت را تاکنون داشته‌اند. دلیل اصلی این امر، به ویژه در مورد چین و روسیه، به نظر می‌رسد ناشی از خروج ایالات متحده از معاهده موشک‌های ضد بالستیک در سال 2001، و نگرانی فزاینده مبنی بر اینکه ایالات متحده به سادگی می‌تواند هر موشکی را که به سمت آنها پرتاب می‌شود، رهگیری کند.

ایالات متحده

ایالات متحده در حال توسعه و آزمایش موشک‌های هایپرسونیک است. این کشور در سال جاری، قابلیت عملیاتی زودهنگام یک سیستم را هدف گذاری کرده است که می‌تواند اتفاق بیفتد. پنتاگون بودجه 3.8 میلیارد دلاری را برای تحقیقات تسلیحات هایپرسونیک در سال 2022 پیشنهاد کرد.

چین

به گفته مقامات ارتش آمریکا، چین در حال تحقیق در مورد موشک‌های کروز هایپرسونیک و وسایل نقلیه سرخوردن است. در حال حاضر حداقل یک موشک قادر به حمل سلاح‌های دفاعی است.

به نظر می‌رسد چین به اندازه روسیه تجربه ندارد. با این حال، طبق گزارش‌ها، این کشور صدها آزمایش موشکی دفاعی را از سال 2016 تا 2021 در پکن انجام داده است. یکی از آخرین اعلامیه‌های راه اندازی در اکتبر 2021 انجام شد.

ایران

ایران هم موفق به توسعه موشک هایپرسونیک شده است و نیرو هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خردادماه سال گذشته از موشک هایپرسونیک فتاح ساخته مهندسان ایرانی رونمایی کرد. فتاح که حداکثر سرعت ۱۵ ماخ دارد، در جریان عملیات وعده صادق (۲) علیه اهداف نظامی رژیم صهیونیستی مورد استفاده قرار گرفت.

روسیه

روسیه تحقیقات فناوری تسلیحات مافوق صوت را در دهه 1980 آغاز کرد. آزمایش‌های اخیر این کشور طی چند روز پس از گزارش 22 مارس 2022 که توسط اخبار صدای آمریکا منتشر شد، انجام شد.

روسیه این شهرت رادارا می‌باشد که اولین کشوری است که از موشک‌های هایپرسونیک در جنگ استفاده می‌کند. طبق گزارش‌ها، آن‌ها حداقل یک موشک را به سمت یک هدف اوکراینی در مارس 2019 هدف قرار دادند.

سلاحی که مقامات روسی گفتند در سال 2019 شلیک کردند، جزء موشک‌های کینژال طبقه‌بندی می‌شود که آنها از یک هواپیمای نظامی شلیک کردند. با این حال، این کشور همچنین اعلام کرد که خودروی مافوق صوت آوانگارد را در اختیار دارد. علاوه بر این، اخباری مبنی بر توسعه موشک‌های کروز پرتاب از کشتی به نام Tsirkon نیز منتشر شد.

کره شمالی

طبق گزارش‌ها، کره شمالی در سال 2022 تاکنون دو آزمایش موشکی هایپرسونیک انجام داده و نتایج موفقیت آمیزی به دست آورده است. یکی از این پرتاب‌ها در 5 ژانویه و دیگری در 11 ژانویه رخ داد.

نگرانی‌های گسترش سلاح‌های هسته‌ای

درک این نکته مهم است که چالش متمایز ناشی از موشک‌های هایپرسونیک به دلیل سرعت آن‌ها نیست، بلکه به دلیل پتانسیل آن‌ها برای فرار از دفاع میانی و غلبه بر دفاع در مرحله پایانی است.

در حال حاضر، چندین ایالت به دنبال وسایل نقلیه مافوق صوت و قابلیت موشک‌های کروز هیپرسونیک هستند. انواع کروز هایپرسونیک رکوردهای موفقیت آمیزی دارند و به دلیل محدودیت‌های موتور و دقت مشکوک تا حد زیادی در حال توسعه هستند. در همین حال، پلتفرم‌های تقویت‌کننده مافوق صوت توسط روسیه، چین و ایالات متحده ارائه می‌شوند، در حالی که سایر کشورها نیز ابراز علاقه کرده‌اند. به طور گسترده‌تر، گسترش سلاح‌های مافوق صوت به دلیل قطع ارتباط بین برنامه ریزی استراتژیک و دستیابی به فناوری است.

ویژگی‌ منحصر به فرد موشک هایپرسونیک چیست؟

موشک‌های هایپرسونیک علاوه بر سفر با سرعت بالا، ویژگی‌هایی مانند مانورپذیری و ابتدایی بودن را برای جلوگیری از رهگیری توسط پدافند موشکی متخاصم حفظ می‌کنند. در مقایسه با موشک‌های بالستیک، این باعث می‌شود که آن‌ها در مسیرهای بالستیک قابل پیش‌بینی حرکت کنند. علاوه بر این، موشک‌های هیپرسونیک می‌توانند در ارتفاعات پایین با سرعت و مانور تند پرواز کنند و در برابر تأسیسات استراتژیک نظامی که به شدت دفاع می‌شوند، قدرتمند می‌شوند.

موشک هایپرسونیک، فتاح

ابرموشک هایپرسونیک نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با نام «فتاح» ۱۶ خرداد ۱۴۰۲ با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور سابق کشورمان، سردار سرلشکر حسین سلامی فرمانده کل سپاه، امیر سرتیپ محمدرضا آشتیانی وزیر سابق دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و سردار سرتیپ امیرعلی حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه در ستاد این نیرو رونمایی شد.

موشک هایپرسونیک فتاح هزار و ۴۰۰ کیلومتر برد دارد؛ همچنین این موشک با برخورداری از سرعتی معادل ۱۳ ماخ (۱۶۰۰۰ کیلومتر بر ساعت)، قادر است از تمامی سامانه‌های سپر موشکی عبور و این سامانه‌ها را منهدم کند.

این موشک از دقت اصابت فزاینده، سرعت بسیار بالا، قابلیت مانورپذیری فوق‌العاده، توان پنهان‌کاری و عبور از سامانه‌های راداری برخوردار است.

استفاده از نسل جدید سوخت جامد، و کلاهک مخروطی انفجاری از دیگر ویژگی‌های موشک هایپرسونیک فتاح است.

موشک‌های هایپرسونیک (ابرفراصوت) جزو جدیدترین و پیشرفته‌ترین تسلیحاتی هستند که تا پیش از این فقط کشورهای آمریکا، روسیه، چین و کره شمالی به فناوری ساخت آن دست یافته بودند.

مقامات ایران می‌گویند که این موشک می‌تواند سامانه‌های موشکی ضد بالستیک آمریکا و اسرائیل از جمله گنبد آهنین را دور بزند. این موشک می‌تواند از همه سامانه‌های دفاع موشکی گذر کند و آنها را مورد اصابت قرار دهد. همچنین این موشک می‌تواند در پایین و بالای جو زمین پرواز کند.

سپاه پاسداران در روز سه شنبه، ۱ اکتبر ۲۰۲۴ برابر با دهم مهرماه ۱۴۰۳، در دومین حمله موشکی ایران علیه اسرائیل از موشک فتاح استفاده کرد. این‌حمله، بزرگترین حمله موشکی در تاریخ جهان تا به آن موقع بود. منابع ایرانی خبر از برخورد حداکثری این موشک‌ها به هدف دادند. بعدا منابع دیگری از برخورد موفق حداقل ۲۳ موشک شلیک شده به پایگاه‌های نواتیم و تل نوف در اسرائیل خبر دادند.

هایپرسونیک فتاح 2

موشک هایپرسونیک فتاح2 جدیدترین نسخه از موشک‌های هایپرسونیک ارائه شده توسط ایران است. این موشک بر اساس ترکیبی از وسیله هایپرسونیک هواسُرش (HGV) و موشک هایپرسونیک کروز (HCM) ساخته شده و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. به‌نظر می‌رسد فتاح2 در مسیر توسعه قرار دارد و نسخه‌های بیشتری از آن ساخته خواهد شد.

سرجنگی موشک فتاح۲ از پیکربندی موشک‌های کروز هایپرسونیک بهره می‌برد. بر روی کلاهک عبارت HCM مخفف Hypersonic Cruise Missile نوشته است. ترکیب و شکل کلاهک نیز به موشک هایپرسونیک کروز X-51 شبیه است. اما موشک X-51  از موتور رم جت استفاده می‌کند که نیاز به ورودی هوا دارد اما در سرجنگی فتاح۲ ورودی هوا و موتور رم جت حذف و به‌جای آن از موتور راکتی سوخت مایع استفاده می‌شود. البته این موضوع تغییری در عملکرد موشک نخواهد داشت.

مشخصات هایپرسونیک فتاح۲:

نوع: هایپرسونیک هواسُرش (HGV)

تولیدکننده: نیروی هوا فضای سپاه

کشور سازنده: ایران

رونمایی: ۱۴۰۲

طول: تقریبا ۱۲ متر

قطر: ۸۰ سانتیمتر مرحله اول و ۵۰ سانتیمتر مرحله دوم

موتور: راکتی سوخت جامد مرحله اول و راکتی سوخت مایع مرحله دوم

سوخت: سوخت جامد مرحله اول و سوخت مایع مرحله دوم

برد: ۱۴۰۰ کیلومتر یا بیشتر

سرعت: ۵ ماخ در مرحله اصابت به هدف

وزن: ۳۵۰۰ تا ۴۱۰۰ کیلوگرم

سرجنگی: تقریبا ۵۰۰ کیلوگرم

وزن مواد منفجره: تقریبا ۲۰۰ کیلوگرم

هدایت: ترکیبی از سامانه اینرسی و GPS

سخن آخر

موشک هایپرسونیک، سلاحی که بیشتر کشورها به دنبال آن هستنند. در حال حاضر رقابت برای موشک‌های عملیاتی هایپرسونیک بین کشورهای ایالات متحده، روسیه و چین به دلیل ویژگی‌های مهم و منحصر به فرد این موشک بسیار شدید است. امید است دسترسی هرچه بیشتر به این سلاح‌ها باعث جنگ‌های بیشماری بین کشورها نشود. ممنون که تا آخر این مقاله همراه ما بودید.