لبنیات و تاثیر آن بر سلامتی

مقدمه

شاید شما به عنوان به یک فرد عادی یا یک ورزشکار به دنبال رژیم غذایی مناسب برای خود باشید. مواد غذایی سالم تقسیم بندی مشخصی دارد که یکی از اقسام آن لبنیات است. احتمالا همه مردم تقریبا روزی یک بار لبنیات مصرف کنند اما نکته‌ مهم استفاده درست و به جا از لبنیات برای یک رژیم غذایی است پس اگر به سلامتی خود اهمیت می‌دهید. برای اطلاعات بیشتر با ما در این مقاله همراه باشید تا در کنار هم درباره تاثیر لبنیات بر سلامتی بخوانیم.

لبنیات

لبنیات یکی از اقلام مواد غذایی است که از شیر و ترکیبات گرفته شده از شیر مانند ماست، پنیر، دوغ، خامه، کره، کشک و بستنی تشکیل می‌شود. از زمانی که تمدن‌های پیشین و اجداد ما به دامداری پرداختند شیر به عنوان یکی از اقلام غذایی مهم تلقی می‌شد. رفته رفته با پیشرفت تمدن‌ها ترکیبات مشتق شده از شیر مورد استفاده انسان‌ها قرار گرفت و به این پی بردند که علاوه بر شیر می‌توانند از ماست، پنیر و دوغ و… به عنوان خوراک استفاده کنند.

ماده اولیه تولید انواع لبنیات غالبا شیر گاو است اما گاهی از دیگر حیوانات مانند گوسفند، بز، شتر و گاومیش برای تولید محصولات لبنی استفاده می‌شود. لبنیات حاوی پروتئین و کلسیم فراوان است و مواد مغذی فسفر، نیاسین، ریبوفلاوین، ویتامین‌های AوD برای بدن تامین می‌کند. در هرم غذایی که دستورالعلمی برای مصرف مواد غذایی است، لبنیات در گروه چهارم پس از نان، میوه و سبزیجات قرار دارد. بر اساس دسته بندی هرم غذایی لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، شیر بدون لاکتوز، شیر سویا غنی می شود و یک بخش از اقلام لبنیات که چربی بالایی دارند مانند خامه و کره و پنیر خامه‌ای در این دسته بندی قرار نمی‌گیرند.

انواع لبنیات

طبیعتا بیشتر ما با انواع لبنیات آشنا هستیم و روزانه از آن‌ها استفاده می‌کنیم. در این بخش می‌خواهیم بیشتر با مواد غذایی‌ای که مصرف می‌کنیم آشنا شویم.

شیر

همان‌طور که گفتیم اکثر مواقع شیر پایه و اساس دیگر محصولات لبنی است و ترکیبات از آن گرفته می‌شوند. شیر حاوی کلسیم، مواد قندی، فسفر، منیزیم، پتاسیم، اسید فولیک، پروتئین، لاکتوز، ویتامین‌های گروه B مقدار کمی ویتامین گروه C و چربی است و به قول قدیمی‌ها یک غذای کامل به حساب می‌آید.

ماست

ماست پس از شیر، یکی از انواع محصولات لبنی است که بیشترین مصرف را دارد که از طریق تخمیر شیر به دست می‌آید و با اضافه کردن مایه مخمر ماستی که باعث تخمیر است تولید می‌شود. با مصرف این محصول لبنی حجم زیادی از پروتئین، کلسیم، روی و B12 برای بدن تامین می‌شود و مواد مغذی برای بدن به همراه دارد. ماست معمولا حاوی مواد شیرین‌کننده و غلیظ‌ کننده است و در طعم‌های مختلف در اختیار ما قرار می‌گیرد.

پنیر

پنیر یکی از خوشمزه‌ترین محصولات غذایی است که مصرف بالایی دارد. این محصول در کشورهای مختلف انواعی دارد  و به اشکال گوناگون روانه بازار می‌شود. یکی از منابع غنی پروتئین پنیر است. پنیر نیز از طریق فرآیند تخمیر شیر با دستورهای مختلف به عمل می‌آید و پنیرهای مختلف با مزه‌های متنوع تولید می‌شود.

دوغ

دوغ، محصولی لبنی که یکی از مواد غذایی پرطرفدار سفره‎‌های مردم ایران است و در گرمای تابستان سرمای زمستان همواره بر سر سفره‌های ایرانی دیده می‌شود. این نوع از لبنیات معمولا از ترکیب ماست و نمک درست شده است اما به دو روش مخلوط آب و ماست و یا جدا کردن دوغ از کره دوغی (دوغ ترش) هم می‌توان درست کرد. این محصول  در دو نوع گرمادیده و گازدار در بازار عرضه می‌شود.

خامه

شاید بتوانیم بگوییم خامه از محبوب‌ترین محصولات لبنی بین مردم سراسر جهان است. خامه محصول شیر پرچرب جداشده از شیر است که باید حداقل 18 درصد چربی شیر را داشته باشد. البته امروزه به نسبت قدیم خامه دارای تنوع بسیار بالایی است و با طعم‌های مختلف برای مشتریان تولید می‌شود. خامه طبیعی که جدای هرگونه اسانس و مواد افزودنی باشد حاوی مقدار زیادی ویتامین B2 است که بر سلامتی بدن  تاثیر دارد.

کره

کره محصولی که معمولا از 80 درصد چربی تشکیل شده و 20 درصد باقی مانده آن  هم از آب، پروتئین و برخی دیگر از اجزای شیر است. مانند سایر محصولات لبنی در فروشگاه‌های امروزی انواع مختلفی دارد. برای تهیه کره شیر یا خامه را با سرعت زیاد تکان می‌دهند. کره‌ای که به صورت صنعتی تهیه می‌شود، کره‌ی خامه شیر است و از به هم زدن پیوسته خامه به دست می‌آید. کره دارای ویتامین A است و در دو دسته حیوانی و گیاهی قرار می‌گیرد.

کشک

کشک هم مانند دوغ از قدیم جزء جدانشدنی سفره‌های رنگین ما ایرانی‌ها بود. این نوع از لبنیات منبع غنی پروتئین و کلسیم به حساب می‌آید و ارزش غذایی بالایی دارد. کشک در واقع یک فرآورده فرعی ماست است. رنگ کشک اغلب سفید و کمی متمایل به زرد است و مانند سایر محصولات لبنی انواع مختلفی دارد.

بستنی

بستنی به عنوان یکی از انواع لبنیات‌های پرطرفدار در جهان به فروش می‌رسد. این نوع از لبنیات از فرآورده‌های لبنی منجمد است که از یخ زدن و انجماد کردن شیر، خامه و مواد افزودنی و شیرین کننده‌ها تشکیل می‌شود. شما به هر کشوری که سفر کنید انواع مختلف بستنی با مزه‌های مختلف را می‌توانید امتحان کنید.

نکته‌ای که در خیلی از انواع لبنیات مشاهده کردیم تنوع و گوناگونی آن‌ها است. هرکدام از این فرآورده‌های لنبی ممکن است در طعم‌های مختلف با قالب‌های متفاوت تولید شوند و این به خاطر رشد کارخانه‌ها و صنعتی شدن آن‌ها است. کره، خامه، کشک و یا بستنی همه از قالب سنتی خود خارج شده و به شکل‌های جدید و طبق سلیقه مشتری روانه بازار و به صورت کم‌چرب یا پرچرب عرضه می‌شوند.

تاثیر لبنیات بر سلامتی

هر انسانی که برای سلامتی خود اهمیت قائل است به دنبال رژیم غذایی سالم می‌رود. پزشکان برای داشتن رژیم غذایی مناسب مصرف لبنیات را به دلیل مواد مغذی آن تاکید می‌کنند. همان‌طور که بالاتر اشاره کردیم لبنیات و انواع آن یکی از اقسام گروه‌های هرم غذایی است که طبق آن دسته بندی افراد باید در گروه‌های سنی مختلف  روزانه حداقل 2 واحد مصرف کنند. لبنیات و شیر منبع مناسبی برای تامین پروتئین بدن هستند.

ترکیبات مهمی در لبنیات موجود هستند که مصرف درست آن بر سلامتی انسان موثر است. به دلیل صنعتی شدن روند تولید لبنیات ممکن است برخی از اقلام محصولات لبنی که مورد استفاده همه ما است به شکل خالص مانند لبنیات محلی همه خواص را نداشته باشند اما به طور خلاصه برای بررسی تاثیر لبنیات بر بدن باید به ترکیبات موجود در آن بپردازیم که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.

ترکیبات موجود در لبنیات

کلسیم

شیر، ماست، پنیر، کشک و دوغ بهترین منبع برای کسب کلسیم هستند.  کلسیم موجود در لبنیات از نرمی استخوان، اختلال رشد به ویژه در نوجوانان، خرابی دندان‌ها در کودکان و پوکی استخوان در بزرگسالان پیشگیری می‌کند. بیشتر مردم نسبت به کسب کلسیم برای بدن خود غافل‌اند. با مصرف روزانه 3 واحد از این مواردی که گفته شد تقریبا می‌توان کلسیم مورد نیاز بدن را تامین کرد.

فسفر

همان‌طور که گفتیم لبنیات حاوی فسفر است. فسفر کار خود را به همراه کلسیم پیش می‌برد و در تشکیل استخوان و استحکام آن، ساخت بافت‌های عضلانی مغز و اعصاب تاثیر بالایی دارد زیرا این ترکیب یکی از عناصر مهم سلول‌های بدن است. جالب است بدانید خوردن روزانه یک لیوان شیر 30 درصد فسفر روزانه بدن را تامین می‌کند.

ویتامین B2

یکی از منابع خوب از محصولات لبنی برای کسب این ویتامین شیر است و طبق هرم غذایی که گفتیم با مصرف سه واحد از لبنیاتی که مشخص شد این ویتامین تامین می‌شود. کمبود این ویتامین در بدن منجر به خشک شدن پوست و اختلال در بینایی می‌شود که مصرف روزانه شیر از این عوارض پیشگیری می‌کند.

ویتامین B12

از ترکیبات مهم در لبنیات این ویتامین است که یکی از اجزای ضروری در تشکیل گلبول‌های قرمز خون به شمار می‌آید و نبود آن باعث عوارض کم خونی و خستگی می‌شود. با توجه به اهمیت این ترکیب در بدن، نیاز است که از مواد غذایی استفاده شود که تامین آن را پوشش دهد. لبنیات حاوی این ویتامین است. مثلا با مصرف روزانه 2 لیوان شیر حدود پنجاه درصد نیاز افراد به ویتامین تامین می‌شود.

علاوه بر شناخت ترکیباتی که در لبنیات وجود دارد باید نحوه درست مصرف آن را نیز بدانیم. برای مثال بهتر است از شیرهای پاستوریزه کم چرب، پنیرهای تهیه شده از شیر پاستوریزه، بستنی تهیه شده از شیر پاستوریزه و لبنیاتی که با ویتامین D غنی شده‌اند استفاده کنید. حتما هنگام خرید لبنیات به تاریخ انقضای آن توجه کنید. اگر به لبنیات محلی دسترسی دارید حتما استفاده از آن را ترجیح دهید و از‌ مکانی معتبر خریداری کنید.

بیشتر بخوانید: کمبود ویتامین B12 و اثرات آن بر سلامتی

کلام پایانی

لبنیات از جمله مواد غذایی است که مصرف روزانه آن برای رژیم غذایی سالم بسیار حائز اهمیت است. به لطف دنیای صنعتی امروز ما شاهد انواع و اقسام لبنیات با طعم‌های مختلف هستیم. این تنوع ممکن است همراه با مواد افزودنی‌ باشد که باید به این نکته توجه کنیم طبق هرم غذایی مصرف کدام لبنیات روزانه برای بدن لازم است و از لبنیات‌های سالم بدون مواد افزودنی استفاده کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یک زندگی سالم مصرف روزانه و درست لبنیات و تاثیر لبنیات بر سلامتی را فراموش نکنید!