سرطان خون، تشخیص و درمان

مقدمه

سرطان، بیماری خطرناکی است که از یک نقطه در بدن شروع می‌شود و در صورت عدم تشخیص به موقع تمام بدن را درگیر می‌کند. سرطان خون یکی از شایع‌ترین سرطان‌ها است. این سرطان با اختلال در تولید سلول‌های خونی در کودکان و بزرگسالان بروز می‌کند و از آن تحت عنوان لوسمی نیز یاد می‌شود. سرطان خون انواع مختلفی دارد که هر کدام بسته به نوع و شدت متفاوت‌اند. در این مطلب به بررسی علائم سرطان خون، انواع آن و راه‌های درمان این بیماری می‌پردازیم، با ما همراه باشید.

لوسمی یا سرطان خون چیست؟

سرطان خون یا لوسمی، معمولاً از مغز استخوان شروع می‌شود و ناشی از تغییر در DNA سلول‌های خونی است،  این تغییرات باعث می‌شوند که سلول‌های خونی از حالت طبیعی خود خارج شده وبیش از حد رشد کنند.

در چنین شرایطی سلول‌ها توانایی انجام وظایف خود یعنی مبارزه با عفونت‌ها را از دست می‌دهند و در نتیجه تعدادشان بسیار زیاد و از کنترل خارج می‌شوند. به این گلبول‌های خونی ناقص، بلاست یا سلول‌های لوکمی یا سرطان خون می‌گویند.

شیوع این بیماری در آقایان بیشتر از خانم‌ها می‌باشد. ناگفته نماند که ۲۵ درصد از کودکان مبتلا به سرطان، درگیر سرطان خون هستند.

علت سرطان خون چیست؟

عامل اصلی و واقعی بیماری سرطان خون ناشناخته است؛ اما پزشکان بر این باورند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در این بیماری نقش دارند و پیدا کردن یک علت خاص برای آن امکان پذیر نیست.

برخی عوامل تشدید کننده‌ی آن به صورت زیر است:

• سیستم ایمنی ضعیف
• ژنتیک
• آلودگی هوا
• عفونت‌های خاص
• استعمال دخانیات
• سابقه شیمی درمانی و سندروم داون
• مواد شیمیایی خطرناک

جالب است بدانید، دانشمندان استفاده از حشره‌کش‌های خانگی را از عوامل ابتلای کودکان به سرطان خون می‌دانند. تحقیقات در مدرسه‌ی عمومی بوستون آمریکا می‌گوید با استفاده از حشره‌کش‌های خانگی ابتلا به سرطان در کودکان ۴۷ درصد و لنفوم ۴۳ درصد افزایش می‌یابد.

سرطان خون چه علائمی دارد؟

علائم سرطان خون بسته به نوع آن متفاوت است. حتی ممکن است در مراحل اولیه، هیچ گونه علائمی مشاهده نکنید!برخی از این موارد ابتدایی و شایع عبارتند از:

• احساس خستگی و ضعف شدید
• لاغری و کم شدن وزن به صورت غیر‌قابل توجیه
• تعرق شدید در هنگام خواب (عرق شب)
• احساس درد در ناحیه استخوان‌ها و حساسیت بالا نسبت به ضربه و تماس با دست
• افزایش سایز کبد یا طحال
• تورم و التهاب دردناک در ناحیه غدد لنفاوی
• ایجاد لکه‌های قرمز روی سطح پوست که به آن پتشی می‌گویند.
• تجربه خونریزی بدون دلیل منطقی
• تجربه تب یا لرز
• عفونت‌های دائمی و مکرر
• استفراغ و حالت تهوع
• احساس گیجی و از بین رفتن تعادل
• تشنج

انواع سرطان خون

سرطان خون براساس سرعت پیشرفت و میزان تاثیر در مغز استخوان، به دو گروه دسته‌بندی می‌شوند:

سرعت پیشرفت

• حاد: سرعت بروز علائم و رشد در این حالت زیاد است و باعث تجمع سلول‌های خونی نابالغ بدون هیچ عملکردی در مغز استخوان می‌شود.

• مزمن: این سرطان گلبول‌های سفیدی را به صورت آهسته و غیر طبیعی در مغز استخوان تولید می‌کند و موجب بروز علائم سرطان می‌شود.

تاثیر در مغز استخوان

سرطان خون بر اساس تاثیر بر مغز استخوان و سلول‌های خونی و تغییر در عملکرد آن‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شود، که در ادامه به بررسی انواع آن می‌پردازیم:

• لوسمی: نوعی از سرطان خون که به دلیل رشد و تکثیر غیر عادی گلبول‌های سفید خون ایجاد می‌شود را لوسمی می‌گویند. لوسمی به معنای خون سفید است و اغلب کودکان را درگیر می‌کند. این نوع سرطان خون در کودکان اغلب آن‌ها را دچار عفونت‌ها می‌کند. همچنین ممکن است میزان تولید گلبول قرمز و پلاکت خون را هم تحت تاثیر قرار دهد.

• لنفومی: درصورتی‌که این فرایند دچار اختلال شود مشکلاتی در سلامتی فرد ایجاد می‌شود که موجب بروز یکی از انواع سرطان خون یعنی لنفومی می‌شود. مایعات اضافی بدن توسط سیستم لنفاوی دفع می‌شود، اما این نوع سرطان خون تعداد سلول‌های لنفاوی را به طور غیر طبیعی رشد می‌دهد و باعث کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت‌ها می‌شود.

• میلوما: این نوع سرطان با ایجاد مشکلاتی در پلاسمای خون باعث می‌شود آنتی‌بادی‌های مورد نیاز در بدن تشکیل نشود. به میلوما می‌گویند.

4 مورد از انواع رایج لوسمی

لنفوسیتی حاد

لنفوسیتی حاد که به آن ( ALL ) نیز می‌گویند، با علائمی نظیر تب، ضعف، خستگی و از دست رفتن اشتها بروز می‌کند. در این نوع سرطان سلول‌های لوسمی که به درستی بالغ نشده‌اند، با سلول‌هایی که مسئول تولید لنفوسیت عملکردی هستند جایگزین می‌شوند. ALL سلول های تولید شده را با جریان خون به اندام‌ها و بافت‌های بدن منتقل کرده و بیماری را تشدید می‌کند. این سرطان بیشتر در کودکان گزارش می‌شود.

لنفوسیتی مزمن

 این نوع سرطان خون با نام ( CLL ) نیز شناخته می‌شود. لنفوسیتی مزمن به کندی رشد می‌کند و به  لنفوسیت‌های مغز استخوان آسیب می‌زند. CLL در غدد لنفاوی و اندام‌هایی نظیر کبد و طحال گسترش پیدا می‌کند و با از بین بردن سلول‌های طبیعی خون، عفونت را در بدن نگه می‌دارد. این نوع سرطان برخلاف مورد قبلی اغلب در بزرگسالان مشاهده می‌شود و جامعه مبتلایان کمی از آن را کودکان تشکیل می‌دهند.

میلوئیدی حاد

شایع‌ترین نوع سرطان خون، AML یا لوسمی میلوئیدی حاد است. در این نوع سرطان مغز استخوان شروع به ساخت بلاست یا سلول‌های نابالغ می‌کند به همین دلیل نمی‌توانند عفونت را دفع کنند. همچنین در AML، سلول‌های قرمز خون و پلاکت‌های غیر طبیعی نیز تولید می‌شود که باعث از بین رفتن سلول‌های سالم می‌شوند. این بیماری درکودکان و بزرگسالان مشاهده می‌شود.

میلوئیدی مزمن

لوسمی مزمن میلوژن یا CML در سلول‌های خون ساز مغز استخوان رشد و در خون گسترش پیدا می‌کند. با اینکه این نوع از سرطان مزمن است، اما می‌تواند به شکل حاد تبدیل شود و در هر عضوی از بدن گسترش پیدا کند. این نوع سرطان اغلب در بزرگسالان مشاهده می‌شود و جامعه مبتلایان کودکِ کمی دارد.

دانستنی ها : علت تشنج، روش تشخیص و درمان آن!

تشخیص سرطان خون

تشخیص سرطان خون معمولاً با مراجعه به پزشک یا با برسی آزمایش خون، آغاز می شود. پزشک در مورد علائمی که دارید از شما سوال می کند و یا معاینه بدنی انجام می‌دهد. بر اساس این اطلاعات، پزشک شما را به متخصص ارجاع می‌دهد یا آزمایش‌هایی را برای بررسی علائم سرطان خون برای شما تجویز می‌نماید.

روش‌های تشخیص سرطان خون شامل تست ها و آزمایش هایی می شود که با بررسی علائم، وجود این بیماری را اثبات یا رد می کنند. در ادامه به بررسی برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت:

بررسی سابقه سلامتی و آزمایش فیزیکی

در گرفتن این نوع آزمایش‌ها، پزشک در مورد وجود علائم این بیماری از شما سوالاتی را می پرسد. همچنین ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد. این به پزشک اجازه می‌دهد تا نشانه های سرطان خون را به خوبی بررسی کند. پزشک در طول معاینه موارد زیر را بررسی می‌کند:

• علائم حیاتی شما، وجود تب، تنگی نفس و تپش قلب
• کبودی پوست و رنگ پریدگی
• ناحیه گردن، زیر بغل، و ران پا به لحاظ گره‌های لنفاوی متورم
• عفونت دهان، خونریزی یا تورم لثه
• بزرگ شدن اعضای بدن، به خصوص شکم
• درد در استخوان‌ها

شمارش کامل خون (CBC)

CBC تعداد و کیفیت گلبول های سفید، گلبول های قرمز و پلاکت ها را اندازه گیری می کند. سلول های خونی نابالغ (به نام سلول های لوسمی یا بلاست) به طور معمول در خون مشاهده نمی شوند، بنابراین پزشکان در صورت وجود بلاست یا طبیعی نبودن سلول های خونی، به لوسمی مشکوک می‌شوند.

نمونه برداری از غدد لنفاوی

نمونه برداری از غدد لنفاوی نوعی بیوپسی جراحی است. به این روش بیوپسی برشی می‌گویند. در این روش گره لنفاوی کاملاً برداشته می‌شود. در برخی موارد نمی توان غده لنفاوی را به طور کامل از بین برد. بنابراین بخشی از گره لنفاوی به عنوان بیوپسی هسته برداشته می شود.

پزشکان (آسیب شناسان) به غده لنفاوی زیر میکروسکوپ نگاه می کنند تا در صورت وجود سلول‌های سرطانی در آن، نوع سرطان را شناسایی کرده و به سرعت رشد سلول های سرطانی پی ببرند.

از روش های دیگر تشخیص سرطان خون، عکس برداری از قفسه‌ی سینه، سی‌تی اسکن، MRI و دیگر روش های تخصصی پزشکی است.

درمان سرطان خون

همان‌طور که می‌دانید همه بیماران شرایط یکسانی نخواهند داشت. در نتیجه شاهد تکنیک‌های درمانی بسته به شرایط بیماران هستیم. لوسمی معمولاً توسط هماتولوژیست-انکولوژیست معالجه می‌شود. این‌ها پزشکانی هستند که در زمینه اختلالات خونی و سرطان تخصص دارند. درمان بستگی به نوع و مرحله سرطان متفاوت است. برخی از انواع سرطان خون به دلیل سرعت رشد کم نیازی به درمان فوری ندارند. با این حال، درمان لوسمی معمولاً شامل یک یا چند مورد از موارد زیر است:

شیمی‌درمانی

رایج‌ترین شیوه درمان برای سرطان خون خوش‌خیم استفاده از شیمی درمانی است. در این روش داروها به صورت وریدی یا مستقیم به مایع مغزی نخاعی تزریق می‌شوند که باعث متوقف شدن رشد سلول‌های سرطانی می‌شوند. بسته به نوع لوسمی، ممکن است، دارویی منفرد یا ترکیبی از داروهای مختلف تجویز شود.

پرتو‌درمانی

پرتو درمانی روشی است که در آن دسته‌ای از پرتوهای متمرکز با انرژی بالا می‌تواند سلول‌های سرطانی را از بین ببرد. از پرتودرمانی با انرژی بالا برای آسیب رساندن به سلول‌های لوسمی و مهار رشد آن‌ها استفاده می‌شود. تشعشع را می‌توان در یک ناحیه‌ی خاص یا به کل بدن اعمال کرد.

این روش معمولا برای سرطان‌هایی است که در یک موضع خاص هستند!

داروهای خاص

این روش برای افرادی است که مبتلا به سرطان خون میلوئیدی مزمن هستند.

در درمان هدفمند از داروهایی استفاده می‌شود که آسیب پذیری سلول‌های سرطانی را مورد هدف قرار می‌دهد. با استفاده از داروهای هدفمند یا داروهای متوقف کننده‌ی رشد سلول‌ها، می‌توانند روند پیشرفت بیماری را کند کنند.

درمان با جراحی

در پیوند سلول‌های بنیادی، مغز استخوان بیمار با مغز استخوان سالم جایگزین می‌شود. مغز استخوان سالم یا از خود فرد (پیوند اتولوگ) یا از یک اهدا کننده (پیوند آلوگرافت) گرفته می‌شود. به این روش پیوند مغز استخوان گفته می‌شود. در این درمان از روش‌هایی استفاده می‌کنند که به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند سلول‌های سرطانی را تشخیص داده و به آن‌ها حمله کند.

عوارض جانبی پس از درمان!

موارد زیر پس از درمان سرطان خون مشاهده می‌شوند:

• التهاب
• واکنش‌های آلرژیک
• تغییرات در تصویر بدن، باروری و سلامت جنسی
• کاهش تعداد سلول های خونی
• ریزش مو و تغییرات پوستی
• تغییر رژیم غذایی و اشتها
• آسیب به تولید تخمک یا اسپرم
• اسهال یا یبوست

جمع بندی

در این مطلب به مهم‌ترین و اصلی‌ترین مباحثی که در زمینه بیماری لوسمی مطرح می‌شود پرداختیم، امروزه با پیشرفت تکنولوژی و کشف فناوری‌های جدید درمان‌های موثری برای بهبود سرطان خون بوجود آمده و همین موضوع سبب افزایش چشمگیر طول عمر بیماران مبتلا به این نوع سرطان می‌شود. درمان این سرطان مسیری بلندمدت است و نیازمند صبر و شکیبایی شماست. امید است این مطلب برای شما مفید واقع شود و بتوانیم شما را در این مسیر پرچالش یاری نماییم.