پدافند هوایی ایران

مقدمه

پدافند هوایی پاسخ فضای نبرد به رزم هوایی است که توسط ناتو به عنوان کلیه اقدامات طراحی شده برای بی اثر کردن یا کاهش اثربخشی عملیات هوایی خصمانه تعریف شده است. نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران (نپاجا) یکی از ۴ نیروی زیرمجموعه ارتش جمهوری اسلامی ایران است، که وظیفه دفاع زمینی از حریم هوایی ایران را برعهده دارد. در این مقاله به بررسی پیشینه و انواع پدافند هوایی، سامانه‌های موجود در ایران و مناطق پدافندی می‌پردازیم، پس با ما همراه باشید.

پیشینه‌ی نیروگاه پدافند هوایی در ایران

پیشینه شکل‌گیری این نیرو به سال ۱۳۷۱ و تشکیل قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا بازمی‌گردد. از سال ۱۳۸۷ یگان‌های پدافند هوایی نیروی هوایی ارتش نیز به این مجموعه اضافه شدند.

نیروی پدافند هوایی ارتش در سال ۱۳۹۸ با تفکیک از قرارگاه خاتم‌الانبیا، بعنوان چهارمین نیروی فعال ارتش، فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. هم‌اکنون سرتیپ علیرضا صباحی‌فرد فرماندهی پدافند هوایی ارتش و سرتیپ علیرضا الهامی به‌عنوان جانشین فرمانده فعالیت می‌کند.

 در حال حاضر نیروی پدافند هوایی ارتش از ۱۰ منطقه پدافند هوایی تشکیل می‌شود.

انواع مناطق پدافندی

مناطق پدافندی عموما به سه منطقه به صورت زیر تقسیم می‌شوند:

منطقه پدافندی درجه ۱

این منطقه در بکاربری تمامی جنگ‌افزارها و گشودن آتش، خودمختار است. در این مناطق، جنگ‌افزارها و سامانه‌های پدافندی اختیار کامل شلیک به هر وسیله پرنده‌ای دشمن در آسمان دارند. برای این مناطق پدافندی دالان بی‌خطر تعیین نشده، یعنی هیچ هواپیمایی حق تردد و پرواز حوالی این مناطق را ندارد!

مرز منطقه پدافندی درجه ۱ معمولاً در نزدیکی نیروگاه‌های هسته‌ای و مراکز حساس و استراتژیک تعیین می‌شود.

منطقه پدافندی درجه ۲

این نوع مناطق دارای باند پرواز هستند، و در آن‌ها سامانه‌ی ویژه‌ای به عنوان دالان بی‌خطر تعیین شده است؛ بنابراین هواپیماها جهت در امان ماندن از آتش جنگ‌افزارها و سامانه‌های پدافندی در این منطقه، باید با هماهنگی قبلی وارد شوند و حدود مشخص دالان بی خطر را رعایت کنند. فرمان جنگ‌افزارها در این منطقه «آتش محدود» است.

منطقه پدافندی درجه ۳

منطقه درجه ۳، منطقه‌ای است که در آن به تمامی جنگ‌افزارها و سامانه‌های پدافندی فرمان آتش‌بس داده شده‌است! دستور شلیک در این منطق تنها از سوی مراجع بالاتر و برای اهدافی که «دشمن» شناسایی شده‌اند صادر می‌شود. در عین حال این منطقه حق دفاع از خود را دارد و می‌تواند به هواپیمایی که آن را متخاصم شناسایی کرده‌، آتش بگشاید.

مناطق پدافند هوایی در ایران

مناطق زیر از شهرهای کشورمان، شامل اردوگاه‌های پدافند هوایی است:

• شمال تهران
• شمال‌شرق مشهد
• شرق بیرجند
• جنوب‌شرق بندر عباس
• جنوب بوشهر
• جنوب‌غرب اهواز
• غرب آبدانان
• مرکز اصفهان
• غرب همدان
• شمال‌غرب تبریز
• شمال شرق زاهدان
• شمال کویر شمالی سمنان

وظایف سربازان پدافند هوایی چیست؟

همانطور که در ابتدای مقاله بیان کردیم، پدافند هوایی چهارمین ارگان نظامی ارتش محسوب می شود. بنابراین نیرویی مجزا از نیروی هوایی است و به عنوان نیروی مستقل ارتش فعالیت می‌کند.

سربازان پدافند هوایی باید بتوانند مرزهای هوایی کشور را از طریق نیروهای زمینی محافظت کنند. در واقع پدافند هوایی وظیفه دفاع زمینی از مرزهای هوایی کشور را بر عهده دارد!

همچنین پدافند هوایی اولین نیروی ارتش است که در برابر حمله هوایی دشمن آماده به رزم می‌شود و شروع به عملیات می‌کند.

 با توجه به نیاز این نیرو به در اختیار گرفتن سرباز، سازمان نظام وظیفه درصدی از مشمولان را برای گذراندن خدمت سربازی به این ارگان نظامی می سپارد. اصلی ترین پادگان آموزشی پدافند هوایی در نزدیکی شهر سمنان قرار دارد.

مهم‌ترین سامانه‌های پدافندی در ایران!

سامانه‌های پدافند هوایی در دنیای مدرن امروزی نقش مهمی در حفاظت از مناطق، موقعیت‌ها، منابع و ثروت‌های سرزمینی هر کشوری ایفا می‌کنند. در ادامه برخی از بهترین پدافندهای هوایی جمهوری اسلامی ایران را بررسی می‌کنیم:

سامانه پدافندی باور ۳۷۳

باور ۳۷۳ یک سیستم موشکی پدافند هوایی از نوع دور بُردِ سطح‌به‌هوا و خودکششی می‌باشد، که توسط وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران با همکاری قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری طراحی و ساخته شده‌است.

باور ۳۷۳ اولین سیستم دفاع موشکی بُرد بلند است که در ایران ساخته می‌شود.

موشک استفاده‌شده در این سامانه از نوع صیاد۴ و صیاد۴B می‌باشد که مجهز به یک سیستم مانورپذیری پیشرفته است. طرح اولیه این سامانه، از سیستم دفاع موشکی اس ۳۰۰ نمونه‌برداری شده‌است. با اینحال قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیا برای حفاظت از مناطق حساس از سامانه روسی اس-۳۰۰ (سامانه موشکی) استفاده می‌کند.

 به ادعای منابع ایرانی باور ۳۷۳ پس از ارتقای سیستم موشکی‌اش به صیاد۴B، می‌تواند اهداف را از فاصله ۴۵۰ کیلومتری شناسایی و از ۴۰۰ کیلومتری رهگیری کند! این سامانه همچنین توانایی هدف‌گیری از فاصله ۳۰۰ کیلومتری، تا ارتفاع ۳۲ کیلومتری را دارد.

هدف اولیه از طراحی باور ۳۷۳، ترکیب موشک صیاد ۴ با برد ۲۰۰ کیلومتری با یک سامانه راداری جدید بود.

سامانه پدافندی سوم خرداد

سامانه‌ی سوم خرداد، توسط سازمان هوافضای سپاه طراحی و اولین بار در سال ۱۳۹۳ توسط سپاه‌پاسداران رونمایی شد. سامانه سوم خرداد یک سامانه موشکی زمین‌به‌هوا و ضدهوایی (SAM) میان‌برد است که شباهت زیادی به سامانه موشکی بوک ساخت روسیه دارد.

این سامانه، از فناوری آرایه فازی بهره می‌برد. این سامانه، توانایی تمرکز همزمان روی ۴ هدف و شلیک ۸ موشک را دارد. پدافند هوایی سوم خرداد از موشک پدافند هوایی صیاد ۲ بهره‌مند است که می‌تواند اهدافی در فاصلهی ۵۰ تا ۷۵ کیلومتر و ارتفاع ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر را منهدم کند.

 این سامانه، مستقل بوده و نیازی به همکاری همزمان با دیگر سامانه‌ها برای کاربردی‌شدن ندارد.

سامانه ۱۵ خرداد

این سامانه یکی از بهترین سامانه‌های پدافندی ایران محسوب می‌شود که اولین بار در خرداد ۱۳۹۸ و توسط سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح رونمایی شد. این سامانه موشکی در واقع نسخه ارتقایافته سامانه موشکی تلاش محسوب می‌شود. بنابراین، یک سامانه پدافندی میان‌برد است.

سامانه پانزده خرداد قادر به درگیری با اهداف متعدد از جمله هواپیماهای شناسایی، بمب‌افکن‌ها و جنگنده‌های تاکتیکی است و حتی در مواردی می‌تواند موشک‌های کروز را رهگیری و ساقط کند.

از مهمترین ویژگی‌های این سامانه می‌توان به تحرک‌پذیری و تاکتیکی بودن اشاره کرد. کل این مجموعه با استفاده از تنها یک رادار کار می‌کند و در مجموع یکی از سامانه‌های پدافندی با کمترین اجزا است.

 از طرفی، سامانه ۱۵ خرداد سرعت واکنش بسیار خوبی در حد سامانه‌های روز دنیا دارد و می‌تواند در مدت پنح دقیقه کاملا عملیاتی شود.

ام آی ام – 23 هاوک

این سامانه، گونه‌ای موشکی زمین‌به‌هوای میان‌برد برای ارتفاعات بالا، ساخت شرکت آمریکایی ریتیون (Raytheon) است.

موشک هاوک در آغاز برای نابودسازی هواگردها طراحی شد؛ اما سپس برای نابود کردن دیگر موشک‌ها نیز تغییراتی در طرح آن دادند. موشک‌های هاوک از سال ۱۹۶۰ میلادی وارد خدمت شده‌اند. هاوک به‌طور رسمی در سال ۲۰۰۲ از خدمت نظامی در ارتش آمریکا خارج شد!

ایران سامانه موشکی هاوک را در دهه ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ از ایالات متحده دریافت و در دهه ۶۰ خورشیدی با مهندسی معکوس این سامانه، توانست نسخه بومی مرصاد را تولید کند که با موشک های شلمچه مسلح شدند.

سامانه مرصاد

سامانه پدافند هوایی مرصاد سامانه موشکی پیشرفته زمین به هوای ارتفاع متوسط است که متعلق به نیروی پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.احمد وحیدی، وزیر دفاعِ (وقت) ایران، در مراسم افتتاح خط تولید این سامانه بیان داشت:

این سامانه می‌تواند هواپیماهای مدرن را در ارتفاع پست و متوسط منهدم کند!

 از سویی دیگر، وزیر دفاع ایران اشاره کرد:

سامانه مرصاد در مقایسه با سامانه‌های پدافندی مشابه خود، همانند «هاوک» دارای خصوصیات بالاتری است. همچنین، مرصاد دارای تحرک زیاد، توانایی رویارویی با جنگ الکترونیک و شبکه‌ای شدن با سامانه‌های راداری و پدافندی دیگر را دارد.

سامانه پدافندی طبس

سامانه پدافندی طبس به‌عنوان یکی از مهم ترین سیستم‌های پدافند ایران، در واقع نسخه ارزان‌تری از سوم خرداد محسوب می‌شود. طبس به‌جای رادار آرایه فازی از رادار رفلکتوری برخوردار است بنابراین برد ۶۰ کیلومتری دارد و قادر به درگیری با اهدافی تا ارتفاع۳۰ کیلومتری است.

سامانه طبس با یک هدف درگیر می‌شود و دو موشک به سمت آن شلیک می‌کند! این سامانه از یک رادار مستقل جلو خودرو برخوردار است و قادر به درگیری با انواع هواپیماهای تاکتیکی، پهپادها و بالگردها است.

به گزارش خبرگزاری تسنیم:

این سامانه که در اختیار نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بعنوان سامانه‌ای ساده‌تر و و با قیمتی پایین‌تر از سوم خرداد ارائه گردیده‌است.

بیشتر بدانید: صادرات کالا از ایران به چین و قوانین آن

بهترین پدافندهای هوایی جهان !

ارتش چین از گذشته در پی پیشرفت در زمینه‌ی پدافندهای هوایی و سامانه‌های کوتاه و میان برد بوده‌است. در میان، این تلاش‌ها هونگ‌چی 16 یا اچ کیو-16 یکی از بهترین نمونه‌ها در نظر گرفته می‌شود.

اچ کیو-16 یک سامانه پدافند هوایی موشکی میان‌برد است که توسعه آن در سال 2005 آغاز شد. این سامانه بر اساس سامانه پدافند هوایی دریایی اشتیل (Shtil) و نسخه‌ای از سامانه بوک (BUK) محسوب می شود.

بنابر گزارش ها، توسعه این موشک چینی با همکاری شرکت الماز-انتی روسیه انجام شد. اچ کیو-16 را می توان به عنوان یک معادل بهبود یافته از سامانه موشکی بوک در نظر گرفت. اما تفاوت های قابل توجهی بین این دو وجود دارد. سامانه اچ کی-16 از سال 2011 خدمت در ارتش چین را آغاز کرد.

این سامانه بیشتر برای محافظت از دارایی‌های ثابت مانند: فرودگاه‌ها، پست‌های فرماندهی، پل‌ها، محل تمرکز نیروها و دیگر اهداف مهم استفاده می‌شود.

دستاوردهای جدید دفاعی پدافند هوایی ایران

به گزارش ایسنا در 26 مرداد ماه 1403، فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش با اشاره به نقش اثرگذار این نیرو در راستای تأمین امنیت کشور گفت:

تجهیزات و دستاوردهای دفاعی جدید پدافندی متناسب با تهدیدات روز، به زودی رونمایی می‌شود!

سرتیپ علیرضا صباحی‌فرد فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش گفت:

ارتش جمهوری اسلامی ایران دارای سرمایه‌ بزرگی از کارکنان ولایی و متخصص است و استفاده از این فرصت‌ها حتما می‌تواند موجب موفقیت ارتش باشد.

فرمانده نیروی پدافند هوایی ارتش با اشاره به نقش اثرگذار این نیرو در راستای تأمین امنیت کشور گفت:

تجهیزات و دستاوردهای دفاعی جدید پدافندی متناسب با تهدیدات روز، به زودی رونمایی می شود!

جمع بندی

در این مطلب به پیشینه‌ و مناطق پدافند هوایی در ایران، انواع سامانه‌های پدافندی و بهترین پدافند هوایی جهان پرداختیم. امید است این مطلب برای شما عزیزان مفید‌بوده و به پاسخ سوالات خود دست یافته باشید.